Onderzoek zomer 2018

Komende zomer gaan we met een enthousiaste groep van Thorikos veteranen en nieuwkomers uit Utrecht, Gent en elders in Europa, beginnen aan een nieuwe veldwerkcampagne. We zijn dit keer geïnteresseerd in een gigantisch stuk muur van enkele tientallen meters lang en ca. 2 m breed. De muur is een intrigerend en onopgelost stukje van de grotere puzzel die Thorikos heet. Waarom bouwde men een dergelijke muur ?

De muur is moeilijk voor te stellen als onderdeel van een huis of zelfs van een industrieel complex. De lokatie aan de rand van de klassieke nederzetting werpt de mogelijkheid op dat de muur onderdeel was van de fortificatie van de stad. Maar als dat inderdaad het geval was, waarom heeft men de muur dan nooit afgemaakt? Er is bekend dat de bevolking van Thorikos zich tijdens de Peloponnesische Oorlogen kon terugtrekken achter een korte muur die aangelegd was op het naburige schiereiland Aghios Nikolaos. Deze muur is al decennialang bekend en destijds geïnspecteerd door Hermann Mussche. Maar andere belangrijke nederzettingen in Attica (Eleusis, Rhamnous, Sounion en natuurlijk Athene zelf) waren wel ommuurd tijdens het Atheens-Spartaanse conflict. Hebben de inwoners van Thorikos wellicht geprobeerd hun huizen en heiligdommen ook te beschermen tegen het oprukkende Peloponnesische gevaar? En was de benodigde inspanning wellicht meer dan de bevolking kon dragen, en koos men voor de makkelijkere optie om zich terug te trekken op Agjios Nikolaos, zelfs als dat betekende dat huis en haard onbeschermd bleven?

Op deze vragen hopen wij komende zomer een antwoord te vinden. Blijf ons dus volgen!

'Met dank aan dit onderzoek kunnen we zo een nieuw hoofdstuk aan de rijke geschiedenis van de Atheense zilverwinning toevoegen.'

In deze post willen wij graag drie resultaten met jullie delen van het jarenlange survey en materiaalonderzoek. Hopelijk laat dit zien dat deze prachtige plek nog veel interessanter is dan bij voorhand gedacht.


1. De nederzetting in Thorikos blijkt veel eerder tot stand te zijn gekomen dan voorheen werd aangenomen. Aardewerk uit het Neolithicum, de jongste Steentijd, is door een van onze experts gedateerd in het vijfde millennium voor onze jaartelling, ofwel ruim 1500 jaar eerder dan altijd is gedacht. De oudste, met zekerheid te dateren tekenen van zilverwinning behoren tot de overgangsperiode tussen Steen- en Bronstijd (ca. 3000 v.Chr.), maar gezien de lange voorgeschiedenis in het nederzettingspatroon is een eerdere fase van zilverwinning niet langer uit te sluiten.

2. Tijdens de hoogtijdagen van de zilverwinning in de Klassieke Periode (480-323 v.Chr.) lag de kern van de nederzetting in Thorikos aan de voet van de Velatouri, nabij het wereldberoemde theater (het oudst overgebleven exemplaar in de Griekse wereld). Het onderzoek van het Thorikos Veldwerkproject heeft echter aangetoond dat de nederzetting in eerdere tijden voornamelijk geconcentreerd was op het goed verdedigbare plateau vlak onder de top van de heuvel. Deze nederzettingskern moet in ieder geval tot in de vijfde eeuw voor Christus hebben bestaan. Uit nadere studie zal moeten blijken of de uitbraak van de Peloponnesische Oorlog (431-404) en de Spartaanse tactiek van de verschroeide aarde een rol heeft gespeeld in het verdwijnen van dit eeuwenoude stadshart.

3. Tot op heden is aangenomen dat de zilverwinning tegen het eind van de vierde eeuw ten einde kwam door uitputting van de bestaande mijnschachten. Het team heeft niet alleen aanwijzingen gevonden voor een langer bestaan van de nederzetting – en daarmee van de zilverwinning – maar ook voor een opmerkelijke opleving aan het einde van de oudheid, in de Laat Romeinse periode. Een klein opgravingsproject in een van de waterbassins die voor het wassen van het zilvererts werden aangelegd, heeft het vermoeden bevestigd dat in deze periode getracht werd opnieuw zilver te winnen uit het ertsafval dat zich in eerdere eeuwen heeft opgehoopt. Met dank aan dit onderzoek kunnen we zo een nieuw hoofdstuk aan de rijke geschiedenis van de Atheense zilverwinning toevoegen.

Een dag tijdens een campagne volgens Amber!

Via Floris van den Eijnde kwam ik bij het Thorikos Project, die in 2011 voor het eerst met een klein team van de UU bij het project in Thorikos van de UGent aansloot. Ik was een van de studenten in dat team en was meteen verliefd: op de site, op de Laureion-regio, op archeologisch werk, zelfs op onze verblijfplek (op het terrein van de voormalige Franse mijncompagnie). Een jaar later assisteerde ik Floris met organisatorische dingetjes en de start van het grote surveyproject, waarbij ik steeds meer betrokken raakte tot ik mezelf ‘survey captain’ mocht noemen. Sindsdien ben ik als staflid betrokken bij het project: tot en met 2015 was ik lid van het Utrecht-team en sinds de campagne van 2016 ga ik mee als medewerker van de UGent.

Wat er op een dag gebeurt ligt aan het soort campagne: wanneer er veldwerk is (zoals komende zomer), begint de dag HEEL vroeg. Om 06:00 staan we dan op de site, want we beginnen wanneer het nog koel is en houden op rond 13:00, wanneer het te warm wordt voor noeste arbeid. Het werk Na het werk volgt een warme maaltijd bij het beste restaurant van Griekenland (of tenminste Lavrio): o Foros. Wanneer we dan gelaafd en gevoed zijn is er tijd om al het stof van je snoet te wassen, te zwemmen, een siësta te doen, etc. ’s Avonds verzamelen we dan in het theater van Thorikos voor een eenvoudige broodjesmaaltijd in de mooiste setting ever.

Als het om een materiaalcampagne gaat (zoals de afgelopen jaren) is het schema iets minder heftig voor degenen die geen ochtendmens zijn. In dat geval werken we namelijk in en rond het museum te Lavrio om het tijdens eerdere campagnes verzameld materiaal te verwerken en beginnen we pas om 08:00. We werken buiten aan grote tafels in de schaduw om de vondsten (voornamelijk aardewerk) te sorteren en in de database in te voeren. Ook worden diagnostische stukken gefotografeerd. In het museum zelf is er een kamertje waar een aantal mensen profieltekeningen maken van een selectie van het diagnostisch aardewerk. Om 15:00 sluit het museum en is iedereen vrij om zijn/haar dag zelf in te vullen, waarna om 19:00 een warme maaltijd in o Foros volgt.